İlk Özel Dedektiflik Bürosu ; “Bureaudes Renseignments au Servicedes Interes Prives” adıyla 1833 yılında Paris’te eski emniyet görevlilerinden Eugene Francois Vidoca tarafından kuruldu. Daha sonra ABD’de ve tüm Avrupa’da yaygınlaştı.
Dedektiflik; bir olayı inceleyip , araştırıp bir sonuca götürmek için kendisini , çevresini ilgilendiren , ihtiyaç ve istekleri yerine getirmek için yapılan faaliyettir.
Dedekte ; insanın temel yetkilerini kullanarak merak , ihtiyaç , sonuç ilişkisi kurabilme , veriler arasında bağlantı kurma , sentez ve analiz yapabilme yeteneğidir. Insanoğlunun varoluşundan bu yana kullandığı bu yetiler , yine en eski meslekler olarak yerini almış ve günümüzde de en önemli meslekler içerisindedir. Resmi ve özel dedektiflik olarak bu alanda çalışmalar ve istihdam alanları faaliyet göstermektedir. Günümüzde artık birçok ülkede bu hizmetler , bazılarında özel bir dedektiflik/araştırma yasası , bir kısmında ise ticaret yasasına göre kurulan şirketler tarafından yürütülmektedir.
Özel dedektiflik hizmetlerinin hukuki sınırlar içerisinde yapılabilmesi için, diğer mevzuat hükümlerinin sınırları çerçevesinde hizmet sunulmalıdır. Durum böyle olunca korsan yapılar diye tabir edilen , profesyonel olmayan hizmet sunan özel dedektiflerle karşılaşılmaktadır.
Özel dedektifler; şahısların ya da firmaların , araştırılmasını istedikleri bir konuda , özel ekipmanı ile delil elde edebilen araştırmacı kişilerdir.
Özel dedektiflik; insanların kişilik haklarına ve özel hayatına saygılı olmak kaydıyla, kişilere ilişkin suç teşkil etmeyen her türlü özel bilgiyi toplayan, derleyen, değerlendirdikten sonra konusu suç teşkil edenleri ilgili makamlara bildiren ve diğer bilgileri ise yapılan hukuki sözleşme çerçevesinde araştırma yapılmasını isteyen gerçek ve tüzel kişilere sunan , çağdaş bir hizmet alanıdır. (Yabancı Ülkelerde Özel Dedektiflik Kanunları Kitabı Ön sözü)
Özel dedektifliği; hukuk ve yan alanlarda (kolluk/polis,jandarma,adli tıp,kriminal) temel eğitim almış , konusunda uzman olan veya suç psikolojisi , kriminal (suç bilimi) uzmanı veya bu bilim dallarından birinde akademisyen olan biri de yapabilmektedir.
Özel dedektif ; kriminalistik , toplum psikolojisi , soruşturma ve sorgulama teknikleri , davranış , suçlu ve şahıs psikolojisi , kriminaloji , sosyoloji , özellikle olay araştırma , belgeleme , delillendirme gibi konularda ve olayın hukuki boyutu gibi konularda uzman bir kişi olmalıdır. (Kanunları , delil , olay yeri tespitlerini bilmesi , bunları yorumlayabilmesi)
(Dedektif Sizsiniz , Dünya’da , Türkiye’de , Uygulamada , Mustafa KAYGISIZ , Hanifi SEZER , Adalet Yayınevi , Ankara , 2014)
En çok merak edilen husus , ülkemizde özel dedektifliğin yasal olup olmadığıdır. Yaklaşık 20 yıldır Türkiye’de özel dedektiflik yapan kişiler olarak bu konuyu kolluk ve adliye personelinin bile tam olarak bilmediğini üzülerek söyleyebiliriz. Bu bilinmezliğin en büyük nedeni de , özel dedektifliğin ülkemizde ikna edilen en az faaliyet olmasından ve sık karşılaşılmadığından ileri geldiği de bir gerçektir.
Özel Dedektiflik Yasaldır!
- Hazine ve Maliye Bakanlığı’nda “özel soruşturma faaliyetleri (Özel Dedektiflik faaliyetleri dahil)” başlıklı yasal bir iş koludur. (İnternetten de görebilirsiniz.)
- Özel dedektifin yaptığı delil araştırması için , ayrıca bir mahkeme kararına ihtiyaç yoktur. (Ceza Mahkemesi Kanunu’nda Öngörülen Telekomünikasyon Yoluyla Yapılan İletişimin Denetlenmesi , Gizli Soruşturmacı ve Teknik Araçlarla İzleme Tedbirlerinin Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik , Madde 17 (Teknik Araçlarla İzleme)
- : Kişilerin işledikleri suçların delil , iz , emare ve eserlerinin tespiti maksadıyla yapılmış bireysel saptamalar izleme sayılmaz (karar gerektirmez).
- Kişiler , kendileriyle ilgili olarak bir hakkının ihlal edilip edilmediğini veya kendilerini güvenceye almak için araştırma yapabilir. (Yargıtay İçtihatı)
Mesela , bankalar size kredi verirken , öncesinde sizin hakkınızda araştırma yapar. Taksitli alışveriş yapacağınız mağaza , önceden sizinle ilgili olarak araştırma yapar. Ya da siz evinizi birine kiralarken , kiracının verdiği bilgilerin doğru olup olmadığını araştırırsınız. Bu sizin en doğal hakkınızdır. Hakkını kullanan kimseye ceza verilmez. ( Güven , kontrole mani değildir!)
Bunun yanında , gerek sosyal gerekse ticari olarak kişiler hak ve işlemlerini bir başkasına devredebilir. Mesela bir avukata vekalet verilebilir veya çocuğunuza bakması için bir arkadaşınızı tutabilirsiniz. Bununla ilgili olarak yasal durum şudur : Türk Ceza Kanunu Madde 26 (Hakkın Kullanılması ve İlgilinin Rızası) (1) : Hakkını kullanan kimseye ceza verilmez. (2) : Kişinin üzerinde mutlak surette tasarruf edebileceği bir hakkına ilişkin olmak üzere , açıkladığı rızası çerçevesinde işlenen fiilden dolayı kimseye ceza verilmez.
En sık rastladığımız konu olarak , şu örnekle açıklayalım : Evlilik Medeni Kanun’a göre bir sözleşmedir ve eşlerin birbirlerine sadakat yükümlülüğü vardır.
Eşler , bu yükümlülüğü kontrol edebilir. (Nasıl ki iş yerinizde çalıştırdığınız personelin mesaiye uyup uymadığını kontrol ettiğiniz gibi.) bu kontrol hakkınızı , isterseniz siz yaparsınız , isterseniz bir yakınınızdan rica edersiniz , ya da ücretini ödeyerek ticaret mevzuatına göre bir özel dedektife yaptırabilirsiniz.
- Nasıl ki bir marangoz , yasalara uymak zorundaysa , özel dedektif de uymak zorundadır. Özel dedektiflerin bilmesi gereken yasal sınır sayısı çok fazladır. Bu nedenle özel dedektifin temel hukuk bilgisi eğitiminin olması gerekir. Diş çektirmek için bir kasaba gitmediğiniz gibi , özel dedektif seçerken de buna çok dikkat etmelisiniz. Mevzuatı bilmeyen dedektif , kendisini ve sizi yasal olarak zor duruma sokabilir. (İnternet haberlerinde bunun birçok örneğini bulabilirsiniz.) Ayrıca , kötü niyetli kişiler , elde ettikleri bilgileri şantaj unsuru olarak da kullanabilir. Bunun için , özel dedektif tutarken sadece vergi levhasına değil , bilgisine ve güvenilirlik durumuna da bakmalısınız.
Sizin için delil araştırması yapacak kişinin önce kendine ait delillerinin olması gerekir. (Bir uzman , itibarına asla leke düşürmez.)
Bahsettiğimiz şekilde , özel dedektiflik ülkemizde yasaldır. Ancak hassas bir konu olduğu için , en doğru özel dedektifin seçilmesi önemlidir. Bu sayede iç huzuruyla istediğiniz kanıtlara ulaşabilir ve bununla ilgili en doğru kararı verebilirsiniz. (Seçeceğiniz özel dedektiften , bir konuda tutanak tutmasını isteyin ve iyi olup olmadığını öğrenin.)
